Bij het opmaken van commerciële contracten wordt regelmatig gebruik gemaakt van bepalingen die hun oorsprong vinden in het Anglo-Amerikaanse recht, zoals de zogeheten ‘entire agreement clause’. Sommigen zagen in de entire agreement clause een toverformule om de rechter te dwingen tot een zuiver taalkundige uitleg van de overeenkomst. Die zienswijze is niet juist, zo blijkt uit een tweetal arresten eerder dit jaar. Maar waardeloos is de entire agreement clause niet bij contractsuitleg.

Voorbeeld clausules

“This Agreement constitutes the entire agreement between the Parties and supersedes any earlier written or oral arrangements and agreements made between the Parties relating to the subject matter of this Agreement and it is expressly declared that no variations of this Agreement shall be effective unless made in writing and executed by the Parties.”

“De Overeenkomst, waaronder mede begrepen de Bijlagen, omvat alle afspraken tussen Partijen met betrekking tot hun onderlinge verhouding als Aandeelhouders en treedt in de plaats van alle eerdere schriftelijke en mondelinge afspraken welke Partijen ter zake hebben gemaakt.”

Oorsprong: parol evidence rule (four corners of the contract)

De entire agreement clause houdt verband met de zogenoemde ‘parol evidence rule’. Deze regel verbiedt in veel gevallen het leveren van mondeling, of ander bewijs om aan te tonen dat partijen iets anders zijn overeengekomen dan het contract bepaalt. Uitgangspunt is dat alleen hetgeen telt dat binnen de ‘four corners of the contract’ is vermeld. Door een entire agreement clause op te nemen in een contract, komen partijen overeen dat de parol evidence rule onverkort van toepassing is op de overeenkomst.

Contractsuitleg naar Nederlands recht

Naar Nederlands recht is, anders dan in het Anglo-Amerikaanse recht, de bedoeling van partijen het uitgangspunt voor de uitleg van contracten. De Hoge Raad heeft hiervoor een maatstaf geformuleerd in het zogeheten Haviltex-arrest. Op grond van deze maatstaf is bij de uitleg van contractuele bepalingen beslissend ‘de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan die bepalingen mochten toekennen en op hetgeen zij daarover redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten’. De Haviltex-maatstaf laat ruimte om bij de uitleg van de overeenkomst ook rekening te houden met verklaringen of gedragingen van partijen uit de periode voorafgaand aan het sluiten van de overeenkomst.

Uit latere arresten van de Hoge Raad blijkt dat onder omstandigheden, voor de uitleg van een contractsbepaling, meer gewicht kan worden toegekend aan de meest voor de hand liggende taalkundige betekenis van die bepaling dan aan de partijbedoeling. Er is in feite een glijdende schaal, waarbij aan de ene kant de (subjectieve) partijbedoeling staat en aan de andere kant de (objectieve, taalkundige uitleg van) de tekst van de overeenkomst. Waar op die glijdende schaal de rechter moet gaan zitten voor de uitleg, wordt onder meer bepaald door de volgende omstandigheden:

(i) de aard van de transactie (commerciële transactie of consumententractie?);
(ii) de omvang en gedetailleerdheid van het contract;
(iii) de wijze van totstandkoming van het contract (Is er onderhandeld? Zijn Partijen bijgestaan door adviseurs?);
(iv) de aanwezigheid van een entire agreement clausule.

Werking van de entire agreement clause

In het Anglo-Amerikaanse recht is de entire agreement clause bedoeld om het onderwerp van de overeenkomst, en daarmee het onderwerp van de uitleg, nader af te bakenen. Volgens de entire agreement clause staan alle afspraken in de contractsdocumentatie, en bestaan er tussen partijen geen daarmee conflicterende of aanvullende mondelinge of schriftelijke bepalingen. Hoe de in de contractsdocumentatie opgenomen bepalingen moeten worden uitgelegd, wordt op zich niet door de entire agreement clause geregeld.

De entire agreement clause heeft naar Nederlands recht niet zonder meer een bijzondere betekenis. Uit het arrest van de Hoge Raad van 5 april 2013 en het arrest van het Hof Arnhem-Leeuwarden van 21 mei 2013 volgt dat de entire agreement clause op zichzelf geen uitleg bepaling is. En verder dat de entire agreement clause er niet (zonder meer) aan in de weg staat dat voor de uitleg van een overeenkomst ook betekenis wordt toegekend aan verklaringen of gedragingen van partijen uit de periode voorafgaand aan het sluiten van de overeenkomst. Welke betekenis aan een dergelijke clausule toekomt, zal worden bepaald aan de hand van de Haviltex-norm en de hiervoor genoemde omstandigheden.

De entire agreement clause: een waardeloos beding?

Is de entire agreement clause naar Nederlands recht nu een waardeloos beding? Nee, dat denk ik niet. In commerciële contracten kan het nog steeds een relevante bepaling zijn om de uitleg van het contract te beïnvloeden, en de invloed van partijbedoelingen te beperken. Daarvoor is wel van belang dat partijen kunnen aantonen dat zij ook hebben onderhandeld over de entire agreement clause, en dat het niet enkel een ‘standaardbepaling’ is.

Bronnen: HR 5 april 2013, RCR 2013/44, LJN BY8101, ECLI:NL:PHR:2013:BY8101,ECLI:NL:HR:2013:BY8101; Hof Arnhem-Leeuwarden 21 mei 2013, RCR 2013/54, LJN CA0777,ECLI:NL:GHARL:2013:CA0777; Prof. mr R.P.J.L. Tjittes, ‘De betekenis van de parol evidence rule in het Amerikaanse contractenrecht’, Contracteren 2002/1, p. 4-12)